Snøhetta forlag a.s

Må nok seie meg lei for at eg ikkje har prioritert å informere medarbeidarane om framdrifta i bygdebokprosjektet sidan årsskiftet.

Men det har skjedd ting. Først hadde vi eit orienteringsmøte på Åndalsnes for grendekontaktane der 25. januar, der eg presenterte status for databasen etter avslutta ‘autolenking’ og demonstrerte forenkla innlegging av informasjon frå eit skjema til BSS-databasen.

Vi (Snøhetta) utvikla samstundes ein metode for å sikre oss at all informasjon som blir lagt inn i ‘master-databasen’ er så korrekt som muleg. Det medfører at viktig informasjon på kvart skjema blir sjekka mot norgeskart, matrikkelen og 1881 telefonkatalogen. Vidare må det sjekkast om personar på skjema finst frå før i databasen på hendingsnivå.

Vi starta så medio februar med fullskala registrering av innsendte skjema for bind 1, Isfjorden. Etter knapt 100 skjema tok vi eit skjermfilm av prosessen med eit tilfeldig skjema. Den filmen vart vist for grende-kontaktane i Isfjorden etter statusgjennomgangen på møte 22. februar.

Da har  vi (Snøhetta v/Ole Martin) fullført lenkinga av ekstraskatten 1762, og det samla talet på lenka personar er nå 8426. Dette kan vi nok kalle ein viktig milepæl i prosjektframdrifta.

Nå, dvs. rett over nyttår, startar vi planlegginga av korleis dei innsamla skjemaa med bustad- og personinformasjon for siste del av perioden skal behandlast. Vi tek da utgangspunkt i folk og bustader i folketeljinga 1920, og fører informasjonen fram til nåtida.

Etter nærare vurdering og drøfting i redaksjonsmøte, held vi (Snøhetta v/Ole Martin) fram med det vi har kalla autolenking, nå på den neste aktuelle kjelda, ekstraskatten 1762. Det er ei kjelde som liknar på folketeljinga 1801 (rimeleg fullstendige familiar, rett nok skulle det ikkje betalast for barn under 12 år), og derfor er viktig i kombinasjon med kyrkjebøkene og dødsbuskifta før 1801.

Lenkinga av ekstraskatten er nå halvvegs, og det samla talet på personar er 8069.

Autolenkinga hittil har altså ført til at vi har 7259 personar i databasen. Den tok som kjent utgangspunkt i «par» i folketeljinga 1920 og har gått bakover i etappar, og status er gjeve att 1 juli nedanfor.

Det er fleire moglege vegar vidare, og vi har nå i samråd med historielaget starta med å etterregistrere «par» i folketeljinga 1801. Der er det 226 slike par, som ein skulle tru var mogleg å kalkulere tidsforbruket på. Men ein god del av personane i 1801-teljinga har garantert vore gift tidlegare, og ein god del vil sannsynlegvis gifte seg opp att etter 1801. Det er det umogleg å vete; så vi har altså eit ukjent tal personar i tillegg her. Så har ein god del av desse parforholda barn, og kor mange det er veit vi heller ikkje. Dessutan vil ein god del av desse barna alt vera lenka, men kor stor del er ulenka? Det er berre ein måte å finne ut dette på; vi startar lenkearbeidet og fører timane som går med.

Under arbeid med utvandring frå Lesja, førebuing for den nasjonale jubileet neste år, dukka det opp ei «lett blanding» av folk frå Øverdalen og Lesjaskogen. Ein Ingebrikt Martinss. Gjerdet, kona Ingeborg Eriksd. og barna Mathias og Gjerta Marie var registrert som utvandra frå Lesja i lister innsamla m.a. av Egil Mølmen, som var engasjert i arbeidet med Bygdebok for Lesja i 1970-åra. Men familien er ikkje å finne der.

Men det gjer vi i BSS-basen for Rauma. Ingeborg Eriksd. frå Slettahjellen f. 1868 gifta seg med Ingebrikt Martinss. frå Mongegjerdet i Kors 28. november 1891. Så er dei borte.

Men dei dukkar opp att i klokkarboka for Lesjaskog sokn da sonen Mathias vart døypt 28.2.1902 (nr. 3, men f. 14.12. året før), og igjen da dottera Gjerta Marie vart døypt 19.11.1903 (nr. 13, nedst til høgre).

Denne familien reiser så til Amerika over Ålesund, først Ingebrikt 16. februar 1893 (nr. 23, til venstre), så Ingeborg og barna 13. mars 1896 (nr. 36–38 nede til høgre). Men som vi kan sjå; Ingebrikt er ført opp som «Inderst fra Grytten», medan Ingeborg står som «fra Lesseskogen» (og med ‘Ingebriktsen’ som familienamn, merkeleg nok).

Vi ser så i vår BSS at bror til Ingeborg, Lars, gifta seg i 1878 med Oline Steinarsd. frå Lesja. Dei finn vi att i Lesja bd. 1 under Nord-Sæter («Setrom») side 398. Ingeborg og Ingebrikt og ungane burde nok vore innført der som innerstar frå årsskiftet 1892 til Ingeborg og ungane reiste i 1896. Nå blir dei i alle fall førte som Amerikautvandrarar frå Lesja, rett nok som såkalla etappeutvandrarar med fødestad utanfor Lesja for Ingeborg og Ingebrikt.

Om ungane skal førast inn i bygdeboka for Rauma er eigentleg ikkje innafor dei prinsippa vi legg til grunn, men vi må nok vurdere det.

Siste del omfatta altså Grytten hovudsokn, jf. denne statusen frå 4. april. Det er framleis nokre få personar som ikkje er plasserte på nokon bustad, men står under Uplasserte. Det er anten fordi dei er ført utan bustadnamn, eller fordi namnet er brukt fleire stader.

Basen inneheld per dags dato 7259 personar. Det er nå lenka over 69.000 personhendingar (sjå nærare om prosessen i dette innlegget i den gamle bloggen). Det utgjer 57 % av heile databasen (inkludert Eid og Voll, som altså ikkje er med i dette delprosjektet). Dei resterande, ulenka hendingane fordeler seg omtrent slik:
– Ca 12 500 etter 1900 (24 %), dette er da hendingar som i stor grad vil bli fanga opp gjennom registreringa av skjemainformasjonen (etter 1920).
– Ca 16 800 i perioden 1801–99 (33 %), ein god del av dette er nok familiar som gjeld Eid og Voll og som vi ikkje gjer noko med (men viss nokon derfrå involverer seg i vårt område, blir dei sjølvsagt med).
– Ca 22 000 før 1801.

Merk: dei ulenka hendingane omfattar som nemnt alt som gjeld Eid og Voll i eldre tid, samt registrerte fedre til inngifte personar med meire. Det er altså mykje av basen som ikkje skal lenkast, men det er for vanskeleg å vurdere kor stor andel dette utgjer førebels.

Eg har i nokre innlegg på den private Facebookgruppa for medhjelparane og i rapportar til historielaget referert frå funn eg har gjort i primærkjeldematerialet utanom det som er lagt inn i BSS-databasen (kyrkjebøkene, folketeljingane, dødsbuskifta og nokre fåe andre).

Dei økonomiske er først og fremst dei pantedokumenta (sjå innlegget om skjemainnsamlinga). I tinglysingsloven av 1935 vart nemninga grunnbok innført, som altså svarer til dei eldre pante- eller realregistra (sjå lenka). Pantedokument som vart tinglyst vart så innført i det lausbladsystemet som vart ført manuelt til ca. 1991, da Kartverket gjekk over til elektronisk grunnboksføring.

Dei eldre pantedokumenta finn vi i pantebøkene, som for Romsdal futedømme starta i 1706. Her har Statsarkivet i Trondheim laga eit kronologisk register til dei tre første pantebøkene (til 1767), som vil vere til svært god hjelp i det vidare arbeidet. Men frå pantebok 4, som nok eigentleg starta i 1768, manglar dei 34 første dobbeltsidene (folio), og dei neste sidene er også stygt skada. Til denne boka er det eit alfabetisk register, tilvisingane til originaldokument for gardane er førte alfabetisk frå A til Ø, med tilleggsregister bak.

Eg har ført desse tilvisingane over i eit eige sorterbart register for det vidare arbeidet, men ser òg at særleg den nyare delen er svært kortfatta og mangelfull; det er nødvendig å gå igjennom pantebøkene dokument for dokument. Dessutan er panteobligasjonar og kårkontraktar (føderåd) ikkje alltid ført i registeret, da dei ofte blir avlyste.

Sidan tinglyste dokument er førte inn i protokollen fortløpande på dei faste tingsamlingane (sjølv om dokumenta kan ha eldre datering), konsentrerer eg meg om dokument tinglyste på tinga for Romsdal åtting (rettskrets), Men eg må òg ha eit sideblikk også på Voll, for gardane Innholmen, Veblungen og Setnes låg dit. Eg er nå snart ferdig med gjennomgangen av pantebok 4 fram til 1790.

For å få litt variasjon har eg òg sett på dei aller eldste eksisterande av slike dokument, dei som er førte inn i sjølve rettsprotokollane, tingbøkene. Dette er eigentleg referat av det som gjekk føre seg på dei to (frå starten i alle fall) årlege tingsamlingane, vår- og hausttinga. Her vart normalt først bygdefolk (sjølvsagt berre mannfolk) oppnemnt som dommarar, lagrette, offentlege påbod og forordningar som t.d. skattebrev kunngjort, saker futen som politisjef la fram teke opp til doms og så saker og dokument som bygdefolket ville ha tinglyst lese opp og ført inn viss ingen protesterte. Saker som blir lagt fram for dommarane kan vere slagsmål, ærekrenking og leigemål (som jo kan gi viktige slektsinformasjon).

Viktig informasjon i den eldste tingboka for Romsdal

Denne startar i 1688, og 16. november det året var det «Almindelig Høst- og Saketing» for Romsdals åtting på Venja (plassen tinget vart halde på varierte). Etter dei vanlege sakene var innførte kom futen, Morten Schultz, med ei lang liste over manglande skatteinnbetalingar for same året. Over 60 gardbrukarar hadde større eller mindre restansar på skatten, som vart ført inn og enten betalt inn seinare eller avskrive av futen i den rekneskapen han førte (og som vart revidert).

Men i tillegg var det også manglande innbetaling av ein særskilt skatt, «Kjole- og Legdspenge», der dei som hadde manglar var førte in med eigne nummer, den første som nr. 97, så til saman 18 stk. med nr 135 som den siste. Denne skatten var såkalla munderingspengar, og i Digitalarkivet finst futerekneskapa med fullstendige oversyn over legdene i kompania. For Romsdal startar desse i 1687, og i den første mappa der ligg oversynet over alle legdene i kompaniområdet, med namn på kvar brukar og beløpet dei skulle betale. Her ser vi at kvar legd skulle betale inn ca. 5–7 dalar, og der er nokså systematisk fordelt på frå 2 til 7 brukarar. Det må vere grunn til å tru at det er fordelt etter skatteevne; brukarane på dei største gardane betalte mest.

Ordninga i vårt område startar med nr 94, der fire gardbrukarar på Monsås, Klugnes og Skorga utgjer legd 94, andre på Monsås og Torvika osv. Døme legdene 97 og 98:

Denne skattelista er altså eit viktig bidrag til oversyn over brukarar på gardane sist på 1600-talet. Men dessverre finst ei så detaljert skatteliste berre for 1687 og 89 – seinare er det berre nemnt namnet på legdsmannen og beløpet per legd.

I den gamle bloggen var det gjort greie for den delvis automatiske lenkinga vi er i gang med som del av avtala med Rauma historielag. Dette arbeidet har gått vidare. Prosessen som var skildra våren 2023 gjekk ut på å lenke alle par i folketeljingane 1865-1920 og vart fullført i oktober. Resultatet vart at basen da hadde 2980 oppretta personar.

Prosessen vidare har så gått ut på å lenke slektsliner (aner til oppretta personar) bakover til kring 1801, samt barn (med kjent «skjebne») født før 1900 i dei familiane som alt er oppretta. Dette arbeidet starta med Hen i oktober, vart fullført i januar og tilsvarande for Kors fullført før påske, med 6196 oppretta personar. Det står nå att Grytten sokn. Når det er fullført vil vi vurdere neste steg: start registrering av innsamla skjemainformasjon eller lenking vidare bakover frå 1801.

Men det er og viktig å vere merksam på at det berre er barn født før 1900 som er lenka, sjølv om databasen kan ha fleire hendingar om alle som er født seinare. Vi reknar nemleg med dei aller fleste av desse blir fanga opp og lenka i samband med innregistrering av skjemainformasjonen, så det er mest rasjonelt å vente til den er kome inn.

Rauma historielaget har etter kvart ei stor gruppe i gang med å samle inn person- og bustadinformasjon med hovudvekt på dei siste 2–3 generasjonane. Det er i praksis folk på bustader som var etablerte i 1920 (da det var folketeljing) og bustader med folk oppretta (og nedlagde) i perioden etter, fram til i dag (til manus skal sendast til trykking).

Arbeidet har teke utgangspunkt i skjemaformular og arbeidsflyt frå tidlegare prosjekt (Volda, Sula, Herøy) og rettleiingar frå historielaget. Innsamlinga er dugnadsbasert og er heilt nødvendig for at sluttproduktet skal halde minimum kvalitet. Men i Raumaprosjektet er det nå, etter etablering av formelt samarbeid mellom historielaget og oss, nødvendig med visse tilpassingar. Vi ser at dei skjemaa som er utforma, med mange rubrikkar, har ein tendens til å låse dugnadsfolket for fast til bestemte og kanskje unødvendige måtar å fylle dei ut på. Her presiserer vi derfor kva for informasjon som bør skaffast fram for dei ymse typane bustader vi får for dei siste hundre åra. Og føresetnaden er sjølvsagt at all personinformasjon om nålevande er frivillig.

Dersom ein ikkje har tilgang på papir- eller elektronisk skjema, er det sjølvsagt fullt muleg å levere tilstrekkeleg informasjon på eit blankt ark.

Felles: finne bustadinformasjonen

Alle bustader som eksisterer eller har eksistert sidan sist på 1800-talet skal det skrivast om i verket. Dei aller fleste har tilknyting til ein eigedom som er identifisert med gardsnummer og bruks­nummer (gnr/brnr) og eventuelt festenummer (fnr).

Desse kan ein finne på fleire måtar; den enklaste er å gå inn på norgeskart.no zoome inn, finne og klikke på staden. Da får ein opp ein meny oppe til venstre, der ein kan klikke på «Se eiendomsinformasjon» der det vil stå adressa og gnr/brnr og ev. fnr. Det fyller ein ut øvst på skjemaet, eller øvst på eit blankt ark.

Viss ein ikkje finn att eit gnr/brnr ved å søke på kartet, er den enklaste måten å bruke Kartverket seeiendom.no, der ein fyller ut kommunenummer (1539 for Rauma) skråstrek gnr skråstrek brnr. Da kan ein klikke inn på ei side med «Informasjon fra grunnboken» med kartutsnitt, der ein kan opne i større kart, som viser eigedomen.

Gnr/brnr er nøkkelen til viktig informasjon om eigedomar frå grunnboka (tidlegare namn panteregisteret).

Så kan det ofte vere lurt å gå inn på det som heiter gamal grunnbok. Der kan ein bestille kopi av grunnboksbladet for eigedomen, som så langt ein kan sjå viser gyldige rettsdokument etter overgangen til grunnbok i 1935. Desse vil vere ajourførte til ca. 1991, da grunnboka vart elektronisk.

Men for å få tilgang til det panteregisteret som var ajour før overgangen til grunnbok bør ein nok absolutt gå på «Eiendomssøk – Panteregistre». Der kan det óg søkast på gnr/brnr og ein får tilgang til riktig side i panteregisterprotokollen. NB bruk Grytten som kommunenamn.

Sjølve det tinglyste pantedokumentet er det òg tilgang til å lese, men da må ein gå etter referansane i grunnbok eller panteregister, finne panteboka og bla til riktig side/folio. For nyare dokument kan ein bruke dagboknummersøk.

Særskilt for bustader som eksisterte i 1920

Dvs. som er med i folketeljinga, som skulle registrere alle bustader med personar som enten var til stades eller høyrde heime på bustaden 1. desember 1920. Ein relativt enkel oversikt for ein ved å klikke her og gå inn kretsvis. Da får ein opp ei liste over desse bustadane, med lenke vidare til informasjon om bustaden, særleg gardsnummer/bruksnummer, og alle som budde der.

Det er som oftast enkelt å avgjere kva for bustadar det handlar om, for dei fleste er nok slike som eksisterer i dag i form av gardsbruk eller bustadhus. Dei er ofte busette i dag og vi kan ta kontakt med folket som bur der. (Som kjent vart store delar av Åndalsnes og Veblungsnes tilnærma heilt øydelagde i april 1940, så der blir det nok etter kvart litt justert metode.)

For bustader bygde etter 1920

Her er det i hovudsak same materiale ein bør bruke: eigedomssøk, gamal grunnbok og norgeskart / seeiendom.

For den reine person- og familieinformasjonen fram til 1920-åra er sjølvsagt kyrkjebøkene, folketeljingane, dødsbuskifta og dei viktigaste kjeldene. Referansar til desse ligg inne i BSS-databasen, slik at det vil vere enkelt å finne att kjelde til datoar og liknande.

Gardshistoria må bygge på andre kjelder i tillegg, der pantebøkene er vesentlege. Dei inneheld tinglyste dokument relevant for fast eigedom. Dokumenta er førte inn i pantebøkene etter tinglysingsdato, men kan vere daterte tidlegare. For å halde orden i kva som var tinglyst på ein eigedom vart det påbode å lage register, ordna etter matrikkelnumra.

I det analoge bygdebokarkivet som eg overtok da eg vart tilsett som bygdebokforfattar for Lesja i 1981, var svært mange slik dokument enten avskrive eller kopierte og lagt i mapper. Mappene kunne vere for kvart gardsnummer, men det kunne òg vere fleire mapper for eitt nummer, t.d. Bjorlie som hadde mange bruk under gardsnummer 2. Panteregistra var kopierte gards-/bruksnummer for bruksnummer og lagt i mappene, saman med ymse anna.

Arkivskåpet i Lesja med mapper.

I Grytten-/Hen-prosjektet er det ikkje ressursar til å bygge opp eit tilsvarande analogt bygdebokarkiv. Her dreg vi nytte av den digitale utviklinga: alle dei relevante pantedokumenta og -registra, og det aller meste elles ein treng, er skanna på Digitalarkivet og kan søkjast fram etter matikkelnummersystemet.

Ein del dokument kan det sjølvsagt vere aktuelt å skanne og samle i tilsvarande mapper, men da altså i ein digital variant. Ein variant er at eg les rimeleg systematisk årsskrifta til Romsdal sogelag, der det er mange artiklar med innhald relevant for gardshistoriene våre. Dessutan reknar eg etter kvart med å få e-post med relevant stoff for utskrivinga av gardshistoria. Og bilde kan jo ha informasjon som er relevant for fleire bustader, og kopiar kan da leggast i fleire mapper.

Av den grunn har eg oppretta eit mappearkiv i microsoft utforskar, der eg legg relevante dokument:

Under kvar mappe kjem det truleg da etter kvart nye mapper på bruks-/bustadnivå.

Fordelen med eit slikt digitalt mappearkiv samanlikna med det eg hadde på Lesja, er at du kan kopiere og legge eit dokument i mange mapper, etter som innhaldet kan vere til hjelp i fleire gardshistorier. Skjemainformasjon for dei næraste generasjonane og / eller e-postar som gjeld fleire bustader og / eller familiar kan ein lagge i relevante mapper.